Koncepcję łańcucha wartości opracował M.E. Porter, jako mechanizm powstawania wartości w przedsiębiorstwie. Zgodnie z nią każda organizacja prowadzi dwa rodzaje działalności: działalność podstawową i pomocniczą. W skład działalności podstawowej wchodzą: logistyka wejścia, działalność produkcyjna, logistyka wyjścia, marketing i sprzedaż oraz serwis. W skład działalności pomocniczej wchodzą natomiast: zaopatrzenie, technologia, zarządzanie zasobami ludzkimi i infrastruktura firmy (np. zarządzanie, planowanie, działalność finansowa, rachunkowość).
W świetle współczesnej wiedzy uważa się zatem, że łańcuch wartości opisuje pełen zakres działań, które są niezbędne w celu udostępnienia produktu lub usługi od etapu koncepcji, przez fazy pośrednie produkcji po dostarczenie do finalnych konsumentów. Fragmentacja procesów produkcji i związane z tym rozproszenie zadań i aktywności w skali międzynarodowej prowadzi do powstawania ponadgranicznych systemów produkcyjnych, składających się z sekwencji łańcuchów lub sieci, które operują na poziomie globalnym, regionalnym lub obejmują tylko dwa kraje. Ze względu na opisany zakres działań systemy te są powszechnie określane mianem globalnych łańcuchów wartości (ang. global value chains, GVC)5 .
Istotnym jest także kwestia terminologicznego zróżnicowania pomiędzy globalnymi łańcuchami wartości a łańcuchami dostaw. Łańcuchy dostaw to fizyczne urzeczywistnienie łańcuchów wartości - sieć wzajemnie ze sobą powiązanych organizacji zaangażowanych w różne procesy i działania, których celem jest dostarczenie ostatecznemu odbiorcy pełnej oferty produktów i usług.
Globalne łańcuchy wartości mają bezpośredni wpływ ekonomiczny na wytwarzanie wartości dodanej, miejsc pracy i dochód. Dla regionów rozwijających się są one również ważną drogą rozwoju w budowaniu zdolności produkcyjnych, co następuje poprzez transfer technologii i know-how, nabywanie nowych umiejętności oraz modernizację przemysłu. Analiza łańcuchów wartości pozwala na zidentyfikowanie i określenie strategii działania w odniesieniu do sektorów gospodarki mających kluczowy wpływ na rozwój regionu.
Wybór regionalnych specjalizacji jest wynikiem procesu identyfikacji społeczno-gospodarczo-naukowych potencjałów regionu. Jego celem jest rozwój konkretnych obszarów gospodarczych poprzez wzrost ich innowacyjności i konkurencyjności. Należy przy tym pamiętać, że regionalne specjalizacje nie mają charakteru rozłącznego. Poszczególne rodzaje działalności gospodarczej mogą zostać przypisane do jednej lub więcej regionalnych specjalizacji. Taki wybór został podyktowany w ramach przyjętej metodologii identyfikacji inteligentnych specjalizacji, gdzie regionalne specjalizacje mają być bazą do procesu kreowania inteligentnej specjalizacji a nie zestawem kodów PKD ściśle określających przynależność do konkretnego sektora.
Cztery spośród badanych regionalnych specjalizacji regionu charakteryzują się podobnym potencjałem ekonomicznym – biogospodarka, turystyka i zdrowie, przemysł metalowy i maszynowy oraz gospodarka morska i logistyka. Co do zasady posiadają odpowiednią skalę i „masę” działalności rozumianą jako potencjał majątkowy (wielkość majątku), potencjał sprzedażowy (wielkość realizowanych przychodów ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży i skala rentowności sprzedaży) oraz potencjał kadrowy (liczba utworzonych miejsc pracy w regionie). Jedynie potencjał firm z obszaru usług przyszłości odbiega od takiej wyceny i wskazuje na znacznie słabszy i zmienny potencjał tej regionalnej specjalizacji. Wynika to faktu, że firmy tego sektora to stosunkowo młode podmioty, z dominacją przedsiębiorstw MSP, zwłaszcza mikroprzedsiębiorców. Ich zasoby kapitałowe, poziom obrotów, a także zdolności eksportowe są nieporównywalnie mniejsze od firm z pozostałych regionalnych specjalizacji. Usługi przyszłości nadrabiają tę dywergencję w obszarze konkurencyjności.
Udział firm z obszarów regionalnych specjalizacji w wartości sprzedanej produkcji przemysłowej pokazuje, że poza kilkoma obszarami istnieje jeszcze duży potencjał rozwojowy. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj obszar innowacji, który wymaga wsparcia zarówno finansowego, jak i ze strony zasobów ludzkich. Za dobry prognostyk należy zatem uznać planowane wsparcie z funduszy unijnych ukierunkowane na innowacyjny rozwój i kooperację firm z jednostkami naukowymi, co daje szansę na przekształcenie regionalnych specjalizacji w specjalizacje inteligentne i wzrost ich roli kreacyjnej w gospodarce krajowej i międzynarodowej.
Biorąc pod uwagę, iż inteligentna specjalizacja jest procesem (przedsiębiorczego odkrywania prowadzącego do transformacji gospodarczej) a nie listą wytypowanych sektorów lub technologii istotne wydaje się być wyznaczenie i monitorowanie łańcuchów wartości w poszczególnych obszarach specjalizacji.
Cechą wspólną procesu integracji działań w regionalnych i inteligentnych specjalizacjach ma być poszukiwanie w łańcuchu wartości tych elementów, które tworzą najwyższą wartość, cechują się najwyższą jakością i prowadzą do dyseminacji wiedzy i innowacji w regionie. W takim kontekście, należy rozpatrywać i rekomendować projekty integracji horyzontalnej i wertykalnej.
Integracja horyzontalna (sektorowa) oznacza budowanie związków pomiędzy lokalnymi firmami w danym sektorze, najczęściej dotychczasowymi konkurentami lub producentami usług substytucyjnych i komplementarnych. Chodzi o podejmowanie różnego rodzaju wspólnych przedsięwzięć o charakterze trwałym lub czasowym (współpraca konsorcjalna) w celu uzyskania efektów synergicznych i korzyści w postaci wzmocnionej przewagi konkurencyjnej.
Integracja wertykalna pozwala na uzyskiwanie szczególnych korzyści, mierzonych głównie efektami ekonomicznymi po stronie wszystkich zainteresowanych podmiotów, zintegrowanych w ramach łańcucha wartości.