Zmiany, jakie niosą za sobą rozwój nauki i techniki, wprowadzają nowe standardy funkcjonowania globalnej gospodarki, przedstawiając jednocześnie innowacyjne oblicze przemysłu, usług i rozwoju społecznego. Leżące u podstaw transformacji gospodarczej – cyfryzacja, automatyzacja i robotyzacja - w coraz większym stopniu zaczynają decydować o poziomie i strukturze zatrudnienia oraz konkurencyjności Pomorza Zachodniego. Zaniechanie działań związanych z budową infrastruktury teleinformatycznej, tworzeniem możliwości pozyskiwania, wykorzystania i przetwarzania coraz większych ilości danych oraz prowadzeniem aktywnej polityki rozwojowej w dziedzinie edukacji, nauki i technologii, odbierze regionowi możliwość osiągnięcia oczekiwanego tempa wzrostu gospodarczego. Koniecznością staje się więc wzmocnienie województwa poprzez tworzenie wartości opartych na postępie, cyfryzacji, ekologii oraz poszerzaniu wiedzy i umiejętności dostosowanych do nieustannie ewoluującego rynku pracy. Jednocześnie należy świadomie kształtować relacje równowagi pomiędzy czerpaniem korzyści ekonomicznych, dbałością o środowisko naturalne oraz jakością życia obecnych i przyszłych pokoleń.

Odwołując się do Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 Organizacji Narodów Zjednoczonych, skoncentrowanej na kluczowych dla ludzkości aspektach: planecie, dobrobycie, pokoju i partnerstwie, a także traktując transformację przemysłową jako szansę, a nie zagrożenie, Województwo Zachodniopomorskie zamierza budować trwały i zrównoważony rozwój, uwzględniając przy tym potrzeby i potencjał oddziałujących na siebie sfer – społecznej, kulturowej i gospodarczej. Równie istotne dla władz regionu są sprawy związane z ochroną środowiska i głęboką, proekologiczną przebudową gospodarki, w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej. Zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu kluczowe mają stać się m.in.: działania związane ze zmianami klimatu i ochroną bioróżnorodności oraz transformacją energetyczną. W dokumencie zakłada się również wprowadzenie programów mających zachęcić ludzi do bardziej ekologicznych zachowań, a także stworzenie przewidywalnego otoczenia biznesowego dla przemysłu i inwestorów. Pomorze Zachodnie będzie również wdrażać założenia Europejskiej Agendy Cyfrowej i Programu Cyfrowa Europa, zakładających rozwój umiejętności cyfrowych i lepsze wykorzystanie możliwości tkwiących w technologiach informacyjnych i komunikacyjnych, na rzecz wzrostu gospodarczego i poprawy jakości życia obywateli.

Szacuje się, że do roku 2055 ponad 50% stanowisk, które są rutynowe, powtarzalne i nie wymagają wyższego wykształcenia zostanie zastąpiona przez sztuczną inteligencję i zautomatyzowana.

Wyznacznikiem podejmowanych działań są opisane w tej części dokumentu regionalne priorytety, określone przez globalne trendy. Większość z nich jest wynikiem obserwowanego obecnie przełomu cywilizacyjnego i postępującej transformacji przemysłowej, obejmującej swoim zasięgiem wszystkie obszary i branże. Dotyczy to także zachodniopomorskich firm, w tym w szczególności wyróżniających się dziedzin gospodarczych regionu takich, jak m. in.: przemysł metalowo-maszynowy, sektor biogospodarki, gospodarki morskiej, transportu-logistyki-spedycji, usług przyszłości oraz turystyki i zdrowia. Odnalezienie się w nowej przestrzeni gospodarczej wymaga wzmożonej pracy, uczenia się, podejmowania prób i popełniania błędów, ale także przyswajania ogromnych ilości interdyscyplinarnej wiedzy. Pomimo, iż przedsiębiorstwa odgrywają tu zasadniczą rolę, transformacja przemysłowa obejmuje całą gospodarkę i jest procesem zmierzającym do osiągnięcia bardziej efektywnego i dynamicznego rozwoju oraz postępu cywilizacyjnego i dobrobytu. O powodzeniu założonych celów zadecyduje zaangażowanie oraz współpraca przedstawicieli wszystkich środowisk gospodarczych regionu.

Usprawnienie i przyspieszenie procesu przemian wymaga wspierania i promowania sieci innowacji biznesowej, intensyfikowania działań na rzecz digitalizacji przedsiębiorstw, a także zaangażowania sektora prywatnego w działalność B+R. Istotna jest również budowa ekosystemu innowacji poprzez wzmocnienie powiązań między środowiskiem naukowym a lokalnymi przedsiębiorstwami oraz zwiększenie wsparcia kierowanego do pozostałych partnerów gospodarczych, w tym klastrów w celu wykorzystania ich potencjału innowacyjnego oraz zgromadzonego kapitału zaufania m.in. wśród przedsiębiorców zrzeszonych w klastrach. Niezbędne jest przygotowanie zawodów przyszłości na podstawie zgłaszanego przez pracodawców z regionu zapotrzebowania na nowe kwalifikacje, w tym kwalifikacje rynkowe. Ponadto ważnym aspektem jest zapewnienie wystarczającej liczby wykwalifikowanych pracowników w nowo powstających sektorach gospodarki, w tym poprzez dostosowanie szkolnictwa zawodowego do aktualnych potrzeb rynku oraz promocję uczenia się przez całe życie , ukierunkowaną na zdobywanie i rozwijanie nowych kompetencji i kwalifikacji. To właśnie dostępność takiej kadry może przesądzić o sukcesie, bądź porażce tego procesu. Równie ważna jest zmiana sposobu myślenia kadry zarządzającej oraz właścicieli przedsiębiorstw o swoim potencjale, nie tylko materialnym, ale przede wszystkim ludzkim. Kluczowa staje się także promocja postaw przedsiębiorczych wśród mieszkańców oraz zachęcanie do korzystania z nowoczesnych technologii, przy jednoczesnym promowaniu tych technologii, które są społecznie oczekiwane oraz w sposób twórczy pomagają rozwiązywać kluczowe problemy społeczne. Bycie aktywnym uczestnikiem cyfrowej transformacji wymaga położenia nacisku na popularyzację edukacji w tym zakresie oraz pracy w zawodach związanych z branżą ICT. Działania te pozwolą przekonać lokalną społeczność, że cyfrowa rewolucja może znacząco poprawić jakość ich życia, szczególnie w obecnym, pandemicznym położeniu, w jakim znalazł się świat.

Wdrożone zmiany będą szansą na przezwyciężenie trudności gospodarczych, utrzymanie na rynku wielu regionalnych firm, a nawet całych branż oraz przesunięcie pozycji gospodarki województwa w kierunku końcowych ogniw globalnych łańcuchów wartości. Ponadto kształtowanie cyfrowej przyszłości niesie za sobą także możliwości realizacji potrzeb i ambicji klimatycznych. Wynika to z faktu, iż rozwój technologii cyfrowych stanowi idealne narzędzie zielonej transformacji oraz sposób na zmniejszenie negatywnego wpływu człowieka na środowisko i wykreowanie procesów, w ramach których człowiek będzie pozytywnie wpływał na środowisko, w którym żyje.

 

Pandemia i jej skutki

Wpływ pandemii koronawirusa na gospodarkę globalną, będącą układem współzależnych gospodarek krajowych i regionalnych, jest długofalowy i niemożliwy do zatrzymania. Niektóre obserwowane do tej pory kierunki jej przemian zwolniły, ale wiele z nich nabrało tempa, kształtując nową rzeczywistość.

Pandemia uzmysłowiła konieczność przyspieszenia dotychczasowego tempa wielu reform, szczególnie związanych z transformacją cyfrową. Zmusiła rządy wielu państw do zrewidowania dotychczasowych planów i założeń oraz działanie w zupełnie nieprzewidywalnych warunkach. Pokazało to, że zmiana jest możliwa, dlatego pandemię można potraktować jako moment na głębokie i odważne przeobrażenia oraz zmianę priorytetów.

Wprowadzone przez wiele państw radykalne ograniczenia aktywności społecznej i gospodarczej spowodowały, że szereg branż zyskało na znaczeniu, przy jednoczesnym załamaniu innych. Bariery w podróżowaniu, korzystaniu z większości usług, w tym także zamknięcie restauracji, hoteli, sklepów, branży fryzjersko-kosmetycznej, doprowadziły do strat finansowych wielu sektorów, zwłaszcza turystyki, transportu, czy gastronomii. W skali regionalnej skutkowało to m.in.: niewypłacalnością przedsiębiorstw oraz stworzyło konieczność ich finansowego wsparcia.

Płynność finansową przedsiębiorstw oraz zabezpieczenie budżetów domowych obywateli, którzy stracili przez lockdowny możliwości zarobkowania, miały zapewnić przetransferowane do światowej gospodarki ogromne ilości nowo wykreowanego pieniądza. Oferowane w różnych częściach świata programy pomocowe miały na celu niwelowanie przyszłych strat gospodarczych i ochronę miejsc pracy. Koszty tego działania ponoszone są już dziś, w postaci skokowego wzrostu zadłużenia i znaczącego deficytu w sektorze publicznym, a w przyszłości mogą przełożyć się także na wzrost opodatkowania.

Koronawirus stworzył ogromne szanse do rozwoju w Polsce branży EdTech, związanej z wykorzystaniem technik komputerowych do organizowania i zarządzania programami nauczania dla uczniów i studentów. Główne edtechowe trendy to dalszy wzrost popularności e-learningu, wdrażanie angażujących metod nauki i rozwiązań VR/AR, wykorzystanie social mediów i personalizacja procesu nauczania.

Pandemia miała też wpływ na finanse gospodarstw domowych. Z jednej strony konsumenci przez długi czas mieli ograniczone możliwości wydatkowania środków, z drugiej zaś, w obawie przed utratą pracy, wiele osób zmniejszało swoją konsumpcję do niezbędnego minimum. Skutkiem tego stał się zauważalny na całym świecie wzrost poziomu oszczędności obywateli. Pojawienie się szczepionek oraz związana z nimi fala optymizmu gospodarczego, wywołała znaczący wzrost popytu. Konsumenci po wielu miesiącach izolacji społecznej i zawodowej, zaczęli wydatkować zgromadzoną gotówkę, co pociągnęło za sobą wzrost zamówień w handlu i zwiększone zapotrzebowanie, praktycznie na wszystkie surowce i towary.

Długi czas ograniczeń spowodował, iż gospodarka nie była w pełni przygotowana na szybkie otwarcie i przystosowanie się do nowej rzeczywistości. W okresie zamknięcia dziesiątki firm ograniczało swoje moce produkcyjne, w związku z czym nie były w stanie zrealizować wielu zamówień pojawiających się jednocześnie. To z kolei przełożyło się na przerwanie łańcuchów dostaw i pociągnęło za sobą lawinę dalszych zjawisk, m.in.: rozchwianie rynku transportowego. Firmy zmuszone były do rewizji swojej polityki logistycznej pod kątem zwiększenia stanów zapasów oraz skrócenia łańcuchów dostaw. Pojawiły się także pomysły przenoszenia części produkcji bliżej końcowego odbiorcy, tak aby uniknąć ewentualnych ograniczeń w wymianie handlowej, spowodowanych czynnikami zewnętrznymi.

Sytuacja związana z COVID-19 przyniosła także wzrost nierówności społecznych – negatywne skutki kryzysu najbardziej odczuły osoby młode i mało zamożne, podczas gdy najbogatsi znacząco zwiększyli swoje majątki. Współczynnik Giniego, mierzący nierówności społeczne, wzrósł praktycznie we wszystkich krajach. Taka sytuacja będzie wymuszała na rządach wielu państw zmianę systemu podatkowego i przerzucenie ciężaru opodatkowania na najbogatszych.

Z drugiej strony, pandemia, pobudzając popyt i niekiedy wymuszając podaż innowacyjnych rozwiązań w przemyśle, nauce, medycynie, instytucjach i gospodarstwach domowych, wzmocniła ambicję aktywnego uczestnictwa w stawaniu się częścią cyfrowej rewolucji, dokonującej się w Polsce, Europie i na świecie.

Znalazło to odzwierciedlenie w przyspieszeniu tempa doskonalenia umiejętności cyfrowych na potrzeby pracy zdalnej, dbałości pracodawców o systemy, serwery, wyposażenie, oprogramowanie i modernizację procesów, zwiększeniu wykorzystania technologii, czy wreszcie intensyfikacji rozwoju e-usług, w tym usług e-zdrowia. W czasie kolejnych lockdownów dynamizacji uległy także procesy związane z digitalizacją życia kulturalnego, które dzięki elastycznemu podejściu w znacznym stopniu przeniosło się do sieci. Nowoczesne produkty cyfrowe sektora kreatywnego pozwoliły zachować poczucie przynależności oraz polepszać komfort mieszkańców regionu m.in. poprzez zdalny udział w wydarzeniach kulturowych oraz rozwój kreatywnych metod nauczania. Na znaczeniu zyskało również zadanie dla władz, instytucji, a także biznesu regionu, aby szczególnie zadbać o osoby wykluczone cyfrowo, w tym przede wszystkim starsze.

Pandemia uwidoczniła także potrzebę modernizacji sposobów zarządzania w obszarze medycyny, opieki zdrowotnej i społecznej. Związane jest to nie tylko z potencjalnymi zagrożeniami sanitarno-epidemiologicznymi, ale i ze starzeniem się społeczeństwa regionu.

Ma to szczególne znaczenie w kontekście charakterystycznej dla województwa turystyki uzdrowiskowej, której rozwój pozwoli wprowadzić kompleksowe wysokowyspecjalizowane usługi świadczące nowoczesne metody leczenia coraz młodszych grup wiekowych. W tym kontekście nadal jednak wyzwaniem pozostaje sposób funkcjonowania, dostępność usług i stan aparatury medycznej podmiotów leczniczych Pomorza Zachodniego. Zintensyfikowanie inwestycji w sektorze służb zdrowia regionu umożliwiłoby rozwój infrastruktury IT, nakierowanej na nowoczesne technologie medyczne oraz modernizację publicznych i prywatnych zakładów opieki zdrowotnej i ich sprzętu.

Jednocześnie popandemiczne innowacyjne rozwiązania umożliwiłyby rozwijanie w województwie zachodniopomorskim nowoczesnej i mniej kapitałochłonnej opieki medycznej. Za pośrednictwem telemedycyny i usług e-zdrowia m.in. w zakresie porad dotyczących zdrowia fizycznego, psychicznego i rehabilitacji, dotarłaby ona do większej liczby mieszkańców, w tym osób starszych i z niepełnosprawnościami, zwłaszcza w małych miastach i na obszarach wiejskich. Podniosłoby satysfakcję i komfort pracy kadr medycznych, co przyczyniłoby się do silniejszego wiązania ich aktywności zawodowej z regionem, czego bezpośrednim efektem mogłaby być wyższa jakość świadczonych pacjentom usług prozdrowotnych i medycznych.

Ponadto nawiązanie współpracy między instytucjami opieki zdrowotnej a firmami IT w regionie, w celu tworzenia nowych i innowacyjnych rozwiązań cyfrowych, sprawi, że firmy zyskają uprzywilejowany dostęp do użytkowników końcowych i możliwość zrozumienia ich problemów oraz potrzeb. Natomiast pracownicy służby zdrowia będą mogli aktywnie uczestniczyć w opracowywaniu i współtworzeniu systemu opieki medycznej w województwie, który usprawni ich codzienną pracę.

 

Era cyfrowa

Cyfryzacja to więcej niż nowe technologie - to podstawa większości innowacyjnych rozwiązań, która ze względu na swój ogromny zasięg uznawana jest za główny trend kształtujący współczesność. Jest zarazem wyzwaniem i koniecznością, z którą mierzą się aktualnie wszyscy.

Innowacje cyfrowe zmieniają dotychczasowe metody pracy, życia, nauki, twórczości i rządzenia. Dzięki nim ludzie z różnych krajów mogą się komunikować oraz współpracować, w celu poszukiwania nowych sposobów rozwiązywania dotychczasowych problemów, a także prowadzić wspólne prace badawczo-rozwojowe.

Obok redukcji kosztów, poprawy wydajności, zwiększania satysfakcji klientów, potrzeby ochrony środowiska naturalnego, czy usprawniania procesów w biznesie, przemyśle, instytucjach i codzienności, jej ważnym motorem są zmiany pokoleniowe. Cyfrowe przeobrażenia są inspirowane najczęściej przez generację młodych ludzi, dla których zdigitalizowany świat i jego rozwiązania są codziennością.

Inicjowana indywidualnie i stosowana na szeroką skalę cyfryzacja przenika do wszystkich obszarów gospodarczych i społecznych, rozpoczynając proces ich transformacji. Weryfikuje modele społeczne i biznesowe, nawet te o ugruntowanej pozycji, wprowadza niespotykane dotąd produkty i usługi oraz kreuje nowe sposoby pracy i życia. Doprowadza do zmian na rynku pracy - pracownikom wytycza nowe ścieżki kariery i funkcjonowania, narzucając w wielu zawodach konieczność zmiany i poszerzenia umiejętności. Cyfryzacja, wymagając od ludzi kompetencji daleko wykraczających poza technologiczne, umożliwia jednocześnie nieograniczony dostęp do informacji i ułatwia zdobywanie wiedzy w niemal każdej dziedzinie.

Cyfryzacja to proces wielotorowy: z jednej strony dotyczy wdrażania najnowocześniejszych technologii, a z drugiej nadrabiania przez wiele firm, również zachodniopomorskich, zaległości w podstawowych funkcjach cyfrowych. To nie tylko wprowadzenie nowych technologii, ale również zmiana sposobu funkcjonowania całej firmy, od najniższych stanowisk. Wymaga fundamentalnych zmian w kulturze pracy i organizacyjnej, będąc procesem, który w równej mierze dotyczy inwestycji w kapitał ludzki, co w technologię. Z tego powodu największym wyzwaniem w cyfryzacji firm i instytucji jest budowanie kultury zarządzania, sprzyjającej zmianom.

Rozwiązania cyfrowe to nie koszt – to inwestycja. Według Komisji Europejskiej technologie cyfrowe zwiększą wydajność produkcji o 20-30%, niezawodność dostaw o 78-94% oraz 9-krotnie redukują poziom magazynowanych zapasów.

Za sprawą rozwiązań cyfrowych Internet stał się fundamentem rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK, ICT - ang.: Information and Communication Technologies), dla których podstawowym surowcem są lawinowo wzrastające przepływy danych. Technologie informacyjno-komunikacyjne to grupa technologii przetwarzających, gromadzących i przesyłających informacje, przy pomocy najnowszych rozwiązań cyfrowych i urządzeń komunikacji elektronicznej. Stanowią podstawowe narzędzie w wykonywaniu czynności zarówno codziennych, jak i zawodowych (e-zakupy, e-usługi, e-formularze, e-bankowość), tworząc kluczową platformę swobodnego wyrażania poglądów. Zapewniają nie tylko dostęp do najświeższych informacji, lepszej i wydajniejszej edukacji, ale również umożliwiają człowiekowi stały kontakt z bliskimi oraz rozwijanie zainteresowań. Poprzez swój zasięg globalny, ICT sprzyjają także pokonywaniu barier kulturowych i językowych oraz komunikacji i integracji społecznej, co sprawia, że informacja i wiedza są dostępne dla każdego. Dzięki nim ludzie mogą żyć i pracować w każdej części świata oraz uczestniczyć w tworzeniu globalnej gospodarki, bez względu na narodowość.

Z kolei zastosowanie i wdrażanie TIK w przemyśle przyczynia się, przede wszystkim, do poprawy wydajności w produkcji i dystrybucji, usprawnia sieci dostawcze oraz wpływa na efektywność procesów biznesowych i transakcyjnych. Powoduje redukcję kosztów, prowadzi do tworzenia nowych towarów, usług, kanałów sprzedażowych, innowacyjnych modeli biznesu, a także kreowania całkowicie nowych branż.

Postęp w branży ICT, zachodzące zmiany gospodarcze oraz polityka państw przyczyniają się do kształtowania na świecie nowej formacji społecznej, zwanej społeczeństwem informacyjnym (e-społeczeństwem). Dzięki cyfrowym rozwiązaniom, e-społeczeństwo jest świadome rosnącej roli informacji, którą aktywnie wykorzystuje w życiu osobistym i zawodowym, posiada do niej wolny dostęp oraz współtworzy ją. Społeczeństwo informacyjne zatem ewoluuje w kierunku społeczeństwa wiedzy, traktującego ją jako szczególne dobro niematerialne, cenniejsze od materialnych. Jego rozwój silnie zintensyfikuje ożywienie społeczno-gospodarcze województwa i pozytywnie oddziałuje na jakość jego edukacji oraz zasobów ludzkich.

Pomorze Zachodnie czeka zatem przyspieszona transformacja cyfrowa i konieczność inwestowania w nowoczesne technologie, które staną się czynnikiem decydującym o przetrwaniu wielu firm, a nawet całych branż. Z tego powodu dla regionu niezbędna jest stymulacja współpracy jednostek badawczo-rozwojowych z przedsiębiorcami z branży informatycznej i ICT oraz wsparcie podmiotów gospodarczych w wykorzystaniu potencjału technologii cyfrowych.

Województwo musi podjąć wyzwanie zwiększenia aktywności na rzecz stworzenia innowacji społecznych i społeczeństwa cyfrowego, w tym rozbudowy infrastruktury telekomunikacyjnej, włączając sieć piątej generacji. Poszukiwanie nowych zastosowań tych rozwiązań podniesie innowacyjność regionalnych przedsiębiorstw oraz przyspieszy rozwój idei smart cities. Ważny jest rozwój e-kompetencji społeczeństwa oraz aktywizacja ludzi do pełniejszego uczestniczenia w życiu społecznym oraz zmian przyzwyczajeń, w szczególności w obszarze dbania o środowisko naturalne. Niezbędne staje się także podejmowanie inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze wśród mieszkańców oraz zachęcające do korzystania z nowoczesnych technologii.

Niezwykle istotny jest również rozwój e-administracji, ale także digitalizacja zasobów kulturowych i naukowych. Nowa rzeczywistość wymaga ponadto większej odwagi w podejmowaniu wyzwań zawodowych oraz otwarcia na potrzebę ciągłego przekwalifikowywania się, nabywania kolejnych umiejętności i poszerzania wiedzy. Rozwiązaniem jest nowoczesne i przyszłościowe kształcenie, które będzie odpowiadało wyzwaniom scyfryzowanego świata, ale także promocja regionu jako otwartego i innowacyjnego.

 

Gospodarka nowych technologii

O kształcie współczesnych systemów ekonomicznych zdecydowały osiągnięcia cywilizacyjne trzeciej rewolucji technologicznej - przede wszystkim komputer i Internet. Ich upowszechnienie spowodowało przyspieszenie i intensyfikację procesów cyfryzacji, a wraz z nimi przetwarzanie ogromnych ilości informacji. Zjawiska te przeniknęły i przemodelowały niemal wszystkie sfery życia wyznaczając nowy kierunek gospodarki, określanej mianem 4.0. Jej podstawę stanowią powiązane ze sobą, nieustannie wzrastające i poszerzające swój zasięg procesy datafikacji i usieciowienia, wspomagane przez technologie, łączące informatykę, elektronikę cyfrową i telekomunikację.

Czynniki związane z nowoczesnymi technologiami oraz dostępem do nieograniczonych danych i komunikacji światowej przyspieszyły także kolejną rewolucję przemysłową nazywaną Przemysłem 4.0. Idea ta przynosi nowatorskie rozwiązania, odpowiadające dziś za osiągnięcie przewag konkurencyjnych oraz sukcesy biznesowe i gospodarcze. Na jej kształt składa się szereg współistniejących ze sobą i ciągle rozwijanych technologii, które za sprawą tworzonych standardów wpływają na uporządkowanie i optymalizację procesów przemysłowych oraz odpowiadają za tempo i przebieg postępujących procesów transformacji cyfrowej, a wraz z nią usieciowienie społeczeństwa i systemów ekonomicznych. Jest to o tyle istotne, że domeną dzisiejszego świata są wzajemne powiązania, a zachodzące w jednym obszarze zmiany oddziałują na pozostałe płaszczyzny, czego przykładem może być zanikanie podziału na tradycyjne sektory przemysłu i usług oraz rosnąca ich współzależność. Na bazie tych powiązań obecnie rozszerzonych na skalę globalną, powstały platformy umożliwiające interakcje pomiędzy rożnymi użytkownikami. Towarzyszy im wzrost wykorzystywania algorytmów wspartych sztuczną inteligencją oraz personalizacja produkowanych towarów, tworzonych treści i świadczonych usług, coraz lepiej dostosowanych do potrzeb i oczekiwań indywidualnych odbiorców.

Trwająca reindustrializacja oraz zachodzące przeobrażenia ekonomiczne wymuszają konieczność odejścia od dotychczasowego postrzegania gospodarki, w tym przemysłu, wytyczając nowe dążenia i obowiązki. Obejmuje to restrukturyzację i modernizację przedsiębiorstw, która ma złożony charakter i wymaga czasu, pogłębionej wiedzy i dokładnego planowania. Dla firm konieczne staje się stworzenie spójnych strategii działania w zakresie wprowadzania rozwiązań związanych z Gospodarką 4.0, które uwzględnią również cały łańcuch wartości i jego usieciowienie. Mają one bezpośredni wpływ ekonomiczny na wytwarzanie wartości dodanej, miejsc pracy i dochód. Stanowią ważną ścieżkę w budowaniu zdolności produkcyjnych, co następuje poprzez transfer technologii i know-how, nabywanie nowych umiejętności oraz modernizację przedsiębiorstw.

Ponadto nowe uwarunkowania ekonomiczne wymagają zaangażowania oraz wspólnych inicjatyw różnych środowisk, w tym, obok przedsiębiorców, także naukowców, IOB i władz samorządowych. Wśród stawianych im wyzwań znajduje się rozwijanie kompetencji i kwalifikacji do zawodów przyszłości, rozpowszechnianie innowacji oraz zwiększanie zaangażowania w ten proces sektora prywatnego, promowanie przedsiębiorczości, przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu oraz propagowanie wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Dodatkowo obejmują tworzenie nowych rozwiązań technologicznych, zwiększanie kompetencji cyfrowych, wprowadzanie zmian organizacyjnych, a także rozwój nowych modeli biznesowych.

Gospodarka 4.0, uwzględniając potrzeby ludzi, rynku, przedsiębiorstw, organizacji, regionów oraz krajów, wyznacza nowe priorytety. Ich zakres obejmuje budowanie środowiska instytucjonalno-prawnego, tworzenie systemu edukacyjnego, kreowanie otoczenia przyjaznego przedsiębiorstwom, kształtowanie polityki w oparciu o wiedzę, zwiększanie zaangażowania obywateli, dopasowanie usług publicznych, bezpieczeństwo, prywatność, czy konkurencyjność. Przemysł 4.0, będący zasadniczą częścią składową Gospodarki 4.0, dostarcza natomiast ułatwień, zwiększa wydajność, bezpieczeństwo i elastyczność funkcjonowania firm. Odpowiada także za jeszcze jedną istotną zmianę – nadaje człowiekowi nową rolę w wykonywaniu zadań. Eliminuje ciężkie i żmudne zadania fizyczne, tworzy nowe zawody, oferuje możliwość rozwoju wyjątkowych kompetencji i specjalizacji, zwiększa autonomię działania pracowników oraz buduje sieci współpracy. Przekazuje robotom rutynowe i powtarzalne czynności, a człowiekowi, posiadającemu kreatywność i krytyczne myślenie, powierza kontrolę, monitorowanie i zarządzanie.

Technologiczne potrzeby współczesnej gospodarki zapoczątkowały rozwój tzw. kluczowych technologii wspomagających (ang.: KET - Key Enabling Technology).

Komisja Europejska wyszczególniła sześć technologii KET: mikro- i nanoelektronika, nanotechnologia, biotechnologia przemysłowa, materiały zaawansowane, fotonika oraz zaawansowane procesy produkcyjne.

Mają one strategiczne znaczenie dla nowoczesnego rozwoju gospodarczego Europy oraz świata. Przenikają do wszystkich elementów łańcucha wartości – począwszy od materiałów, przez sprzęt i urządzenia, aż po produkty i usługi. Mając szczególne znaczenie dla różnych gałęzi przemysłu będą w nadchodzących latach priorytetem we umacnianiu i modernizacji bazy przemysłowej

i technologicznej, jak również ważnym źródłem rozwoju zupełnie nowych branż. Realizowana przez Samorząd Województwa polityka rozwoju powinna zakładać szerokie wsparcie rozwoju technologii KET, gdyż istotnie przyczyniają się one do tworzenia nowoczesnego, dobrze zarządzanego i opartego na osiągnięciach technologicznych przemysłu.

Wdrażanie nowoczesnych rozwiązań daje możliwość wykorzystania istniejącego potencjału regionu. Najnowsze osiągnięcia nauki pozwalają na funkcjonowanie bardziej wydajne i zrównoważone, co znajduje przełożenie na człowieka i środowisko naturalne. Ponadto wykorzystanie nowych technologii wpływa na podniesienie sprawności i wydolności intelektualnej, poznawczej i fizycznej pracowników, co przyczynia się do efektywnego i optymalnego wykorzystania zmniejszających się i starzejących zasobów ludzkich regionu. Dlatego też władze Pomorza Zachodniego zamierzają podjąć działania zwrócone w kierunku popularyzowania wiedzy i sposobów wspomagających stopniowe wdrażanie idei Gospodarki 4.0 w regionie, w szczególności w zakresie integrowania środowisk gospodarczych, zwiększenia dostępu do infrastruktury cyfrowej oraz budowania kompetencji kadr na potrzeby nowo kształtującego się rynku pracy oraz rodzących się wyzwań społecznych. Jednym z nich jest także rozwijanie i rozpowszechnianie innowacji niesionej przez Gospodarkę 4.0. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza, że region dysponuje znaczącym potencjałem. Przedstawiciele gospodarki morskiej promują i wykorzystują ideę Shippingu 4.0, a działające tu firmy ICT to eksporterzy, którzy bardzo często wspierają transformację cyfrową na rynkach światowych. Posiadane przez lokalnych dostawców ICT unikalne know-how zwiększa szansę rozwoju regionu, co jest o tyle istotne, że na horyzoncie zmian pojawia się wizja Gospodarki 5.0.

 

Zielony Ład

Postępująca degradacja środowiska naturalnego oraz kryzys klimatyczny postawił świat przed kolejnym wyzwaniem. Konieczne stało się wypracowanie modelu gospodarczego, w którym rozwój i postęp technologiczny nie będą oznaczały negatywnego wpływu na przyrodę. Wychodząc temu naprzeciw, Unia Europejska wyznaczyła na okres najbliższych trzech dekad zasady nowej strategii rozwoju gospodarczego określanej jako Zielony Ład. Jej złożoność oraz kompleksowe podejście pokazuje, iż nie jest to kolejna próba jedynie doraźnych działań wspierających środowisko, ale dążenie do uzyskania synergii w budowaniu zrównoważonych i sprawiedliwych form produkcji i konsumpcji. Unijna koncepcja zakłada zaangażowanie wszystkich państw członkowskich oraz wprowadzenie ujednoliconych w tym zakresie działań i polityk. Ponadto odpowiedzialność za środowisko przenosi także na poziom społeczny i uzależnia powodzenie całej idei nie tylko od przedsiębiorstw, ale także obywateli, wskazując konieczność zmiany priorytetów i przyzwyczajeń.

Realizacja tych zamierzeń ma się odbywać poprzez prowadzenie programów badawczo-rozwojowych, wdrażanie nowoczesnych technologii przyjaznych człowiekowi i środowisku, a przede wszystkim naukę i poszerzanie wiedzy. Ponadto duży nacisk ma zostać położony na podnoszenie efektywności energetycznej, odejście od gospodarki pochłaniającej nieodnawialne zasoby naturalne, zwiększanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i innych zasobów odnawialnych oraz modernizację sektora budownictwa i promocję budynków autonomicznych i pasywnych. Do tego dochodzi promocja transportu intermodalnego, w tym kombinowanego, rozwój ekologicznych sieci kolejowych, zwiększenie liczby i popularyzacja pojazdów niskoemisyjnych i elektrycznych oraz paliw alternatywnych. Zmiany mają także dotyczyć priorytetów polityki rolnej.

Głównym założeniem Zielonego Ładu, postrzeganego przez pryzmat ekologii, społeczeństwa i ekonomii, jest zrównoważony rozwój, niskoemisyjna gospodarka, wzmocnienie spójności społecznej i tworzenie wielu nowych, zielonych miejsc pracy.

Strategia Zielonego Ładu oparta jest na neutralności klimatycznej, ochronie życia obecnych i przyszłych pokoleń oraz dbałości o ekosystemy. Równolegle zakłada wsparcie transformacji energetycznej na rzecz czystych produktów i technologii, rozwoju przemysłowego, a także inwestowanie w nowatorskie badania. Najważniejszym jej celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej, która będzie możliwa przede wszystkim za sprawą redukcji do 2030 roku emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% w porównaniu z poziomem z roku 1990. Znaczącą rolę odgrywa tu europejska strategia przemysłowa, zgodnie z którą wraz z transformacją ekologiczną będzie następowała transformacja cyfrowa oraz budowanie konkurencyjności firm na poziomie międzynarodowym. Podstawę ma stanowić zielony przemysł, zastosowanie przełomowych technologii oraz wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym, w której wytwarzanie odpadów będzie maksymalnie zmniejszone. Istotnym aspektem jest również dbałość o zrównoważoną i inteligentną mobilność, dla której określono plan budowania europejskiego transportu oparty na nisko i zeroemisyjnych pojazdach, a także nowoczesnych rozwiązaniach transportowych, w tym intermodalnych.

Kolejnym priorytetem jest integracja systemu energetycznego, który powinien stanowić przemyślaną sieć połączeń pomiędzy różnymi sektorami i produktami. Transformacja energetyczna to przede wszystkim realizacja inwestycji w zieloną energię - farmy wiatrowe i fotowoltanikę, które wpływają na poprawę jakości powietrza oraz zwiększenie znaczenia roli wodoru w gospodarce.

W ramach Zielonego Ładu kluczową rolę odgrywa również strategia na rzecz bioróżnorodności, która dąży do wzmocnienia obszarów chronionych w Europie, odbudowy ekosystemów i zwiększenia obszarów rolnictwa ekologicznego. Jej priorytetem jest bezpieczeństwo żywnościowe, dążenie do zapewnienia niedrogiej i bogatej w składniki odżywcze żywności oraz jej zrównoważona produkcja. Ponadto nacisk położony jest na redukcję zużycia pestycydów, antybiotyków i nawozów. Zielony Ład odnosi się także do kwestii ochrony zdrowia i konieczności jego wzmocnienia poprzez rozbudowę infrastruktury medycznej, w tym ratownictwa medycznego i podmiotów leczniczych.

Samorząd, chcąc zachować bogactwo natury i piękno przyrody Pomorza Zachodniego, duży nacisk kładzie na zastosowanie technologii ekologicznych, w tym mocno perspektywicznych dla regionu odnawialnych źródeł energii. Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań ma na celu uzyskanie najlepszych wyników w zakresie niebieskiego i zielonego wzrostu. Z tego powodu nadal promowane będą wszystkie nowości i technologie dążące do tworzenia gospodarki niskoemisyjnej. Priorytetem będzie promowanie elektromobilności i udzielanie dofinansowywania na zakup taborów służących komunikacji miejskiej, odznaczających się niską emisją dwutlenku węgla. Wsparcie uzyska każda zielona technologia, służąca ekologicznej gospodarce odpadami.

Na szczególną uwagę zasługiwać będą działania podnoszące na wyższy poziom automatyzację i digitalizację produkcji i usług, w tym usług przyszłości. Rosnące zainteresowanie produktami naturalnymi oraz pozytywny trend zmian w postawach proekologicznych pokazuje, jak bardzo ważne dla gospodarki zachodniopomorskiej będzie także nowoczesne przetwórstwo rolno-spożywcze. Ponadto osiągnięcie neutralności klimatycznej będzie wymagało licznych zmian i inwestycji w zakresie energii i budynków. Podjęte w tym kierunku działania nadal będą kontynuowane w trosce o dobrostan mieszkańców i przyszłych pokoleń regionu.

 

Społeczeństwo wiedzy

Nowoczesne technologie, różnice pokoleniowe, starzenie się społeczeństwa, kształtowanie kompetencji w gospodarce opartej na wiedzy, nowa rola nauczyciela, jako mentora, to tylko niektóre z wyzwań, z którymi mierzy się dzisiejszy rynek pracy i wychodząca mu naprzeciw edukacja. W tradycyjnym modelu edukacyjnym kluczowym czynnikiem była zawsze wiedza. Zmieniająca się rzeczywistość zmusiła do rewizji priorytetów i dodatkowo wprowadziła inteligencję społeczną i emocjonalną do grona najważniejszych czynników wpływających na osiągnięcie sukcesu. Kreatywność i innowacyjność mają dodatkowy, nowy wpływ na proces przeobrażania się szkół z modelu tradycyjnego w model szkoły przyszłości. Budowa innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki wymaga permanentnego procesu wzdrażania idei uczenia się przez całe życie, ukierunkowanego na potrzeby społeczeństwa i pracodawców, szybko adaptującego się do zmian i dostosowującego się do dynamicznie ewoluującego środowiska ludzi młodych i kolejnych pokoleń.

Unowocześnienia i uatrakcyjnienia potrzebują wszystkie rodzaje i etapy systemu szkolenia – od zawodowego, średniego po wyższe, a kompleksowo także system edukacji w regionie od przedszkolnej, po wczesnoszkolną oraz II i III etap edukacji, w których nie powinno zabraknąć kształtowania cech innowatora już od początku edukacji formalnej. Myślenie matematyczne, metodyka i efektywność nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, rozumienie i tworzenie informacji oraz wielojęzyczność są dziś wymieniane jako fundamentalne umiejętności, na bazie których można nabywać kolejne, niezbędne w sprawnym i szczęśliwym funkcjonowaniu w przyszłości. Ma to ścisły związek z dynamicznie ewoluującym rynkiem pracy, który musi brać pod uwagę przemiany związane z rozwojem robotyzacji i sztucznej inteligencji, a ponadto uwzględniać problemy niedostatecznego wzrostu demograficznego. Koniecznością staje się więc odpowiednio wczesna identyfikacja zapotrzebowania poszczególnych sektorów gospodarczych na konkretne kompetencje oraz ścisła współpraca przedstawicieli szkół z pracodawcami. Dodatkowo istotne jest wyposażenie uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe w kwalifikacje rynkowe odpowiadające na potrzeby otoczenia społeczno-gospodarczego. Strategiczną potrzebą jest wyposażanie uczniów i studentów w umiejętności do zarządzania, selekcjonowania informacji oraz praktycznego wykorzystania wiedzy, która, opierając się na postępie cyfrowym i rozwijającej branży ICT, stała się podstawą funkcjonującego obecnie społeczeństwa informacyjnego. Dobra jakość nauki wymaga także nowatorskich metod nauczania, w tym wykorzystania technologii komunikacyjno-informacyjnych.

Pandemia COVID-19 pokazała, iż priorytetem dzisiaj jest rozwój nauczania e-learningowego, pozwalający przekraczać bariery odległości i czasu. Dzięki temu nauka może odbywać się w czasie rzeczywistym, poprzez mobilny, zdalny i interaktywny dostęp do zasobów. Istotną kwestą pozostaje również podnoszenie kompetencji nauczycieli, w szczególności kadry akademickiej i naukowej, która oprócz roli edukacyjnej, pełni także funkcję badawczą, tworząc rozwiązania dla gospodarki. Stałe dokształcanie umożliwia bowiem naukowcom ukierunkowanie prowadzonych prac badawczo-rozwojowych zgodnie z zapotrzebowaniem.

Stworzenie takiego systemu kształcenia spowoduje, iż osoby kończące edukację będą wyposażone w pożądane przez firmy umiejętności oraz otrzymają szansę na łatwiejsze odnalezienie się w zmieniających warunkach gospodarczych i na ewoluującym w kierunku robotyzacji rynku pracy. Jest to o tyle ważne, że aspekt związany z automatyzacją procesów biznesowych już dziś zmienia charakter i strukturę zatrudnienia, wzbudzając przez to wiele kontrowersji. Związane z tym prognozy pokazują, że wiele dotychczasowych, tradycyjnych zawodów zniknie lub ulegnie gruntownej przemianie, a w ich miejsce pojawią się nowe, stwarzające popyt na kwalifikacje i kompetencje inne niż te oferowane przez podaż. Roboty coraz częściej zaczynają zastępować człowieka, szczególnie przy wykonywaniu rutynowych, powtarzalnych i przewidywanych czynności, zwiększając wydajność i produkcję oraz optymalizując zatrudnienie i koszty pracownicze. Dlatego też większy nacisk należy położyć na zwiększanie kompetencji przyszłości, związanych z nabywaniem umiejętności cyfrowych i inżynierskich oraz pozwalających przełożyć skomplikowany język technologii na bardziej zrozumiały. Dodatkowo rozwijane powinny być, zyskujące na znaczeniu, umiejętności miękkie i cechy takie, jak kreatywność, przedsiębiorczość, krytyczne myślenie, zdolność do twórczego rozwiązywania problemów, umiejętność pracy w wielokulturowym, zróżnicowanym środowisku.

Odpowiednio ukierunkowana polityka edukacyjna powinna zawierać w sferze wychowawczej i edukacyjnej również priorytety związane z kształtowaniem cech tzw.: „przyszłego innowatora”, takie jak w szczególności: ciekawość świata, pomysłowość, zdolność rozwiązywania problemów, samodzielność w tworzeniu opinii czy formułowania swojego stanowiska, umiejętność i potrzeba stawiania pytań i szukania na nie odpowiedzi, decyzyjność, odwaga, systematyczność, czy wreszcie umiejętność współpracy i pracy w grupie.

Niezwykle ważne staje się także podnoszenie kwalifikacji przez całe życie, rozwijanie zdolności do ciągłego przyswajania nowej wiedzy oraz oduczania i uczenia się na nowo. Warto wspomnieć, że coraz bardziej poszukiwani na rynku pracy są także twórcy i inicjatorzy nowatorskich i unikatowych rozwiązań - tzw. talenty. Rynek talentów stanowi jednak wyzwanie dla pracodawców, którzy zmuszeni są do wdrażania skutecznego systemu opieki nad mającymi coraz wyższe oczekiwania pracownikami, szczególnie pokolenia milenijnego i post-milenijnego, by nie dopuścić do odpływu tych najlepszych, którzy stanowią o potencjale przedsiębiorstwa. Czynnik niedostatecznego wzrostu demograficznego oraz starzenie się społeczeństwa wpływa również na coraz większe zainteresowanie koncepcją silver economy, pozwalającej dostrzec potencjał osób starszych i starzejących się, co może stanowić cenne źródło inspiracji do innowacyjnych sposobów zaspokajania ich potrzeb zawodowych, konsumpcyjnych, bytowych i zdrowotnych, przy jednoczesnym wykorzystaniu ich umiejętności na rynku pracy.

Nowymi zawodami przyszłości mogą być: chirurg pamięci, etyczny haker, manager śmierci cyfrowej, rekonstruktor wymarłych gatunków zwierząt architekt wirtualnych światów, osobisty kustosz pamięci, wirtualny kreator wizerunku, personalny kurator cyfrowy albo trener robotów.

Przewidywanie i rozumienie potencjalnego ryzyka i korzyści społecznych ery cyfrowej pomaga Samorządowi Województwa w kreowaniu polityki stymulującej innowacyjny wzrost gospodarczy, przy zachowaniu zasady, że wzrost produktywności nie zawsze łączy się ze zwiększeniem zatrudnienia. Prognozowanie zamierzonych i niezamierzonych następstw działań politycznych, mających wpływ na potencjalnych pracodawców i pracobiorców, przyczynia się do maksymalizowania zalet z automatyzacji. Jednocześnie, zapobiegnie rozprzestrzenianiu się bezrobocia strukturalnego w regionie, pozwoli uwzględnić specjalne wsparcie dla osób, których umiejętności nie są dopasowane do potrzeb rynku pracy przyszłości, którym trudno przekwalifikować się. Wykorzystanie rozwiązań nowych technologii, sztucznej inteligencji i zdobyczy nauki do podniesienia sprawności intelektualnej, poznawczej i fizycznej pracowników przyczyni się do efektywnego i optymalnego wykorzystania zmniejszających się i starzejących zasobów ludzkich regionu.