Odpowiednie monitorowanie wymaga aktualnych i rzetelnych danych, a skuteczne wdrażanie strategii innowacji nie byłoby możliwe bez efektywnego systemu monitoringu i ewaluacji. Umożliwia on systematyczną obserwację procesów innowacyjnych zachodzących w regionie, jego benchmarking, a także daje perspektywę relatywnie szybkiego wprowadzenia mechanizmów naprawczych.

Monitoring jest kluczowym procesem dla podejmowania skutecznych i efektywnych decyzji, pozwalających na bieżąco reagować na zmieniające się warunki i potrzeby systemu innowacji Pomorza Zachodniego.

Ponadto pełni funkcje narzędzia komunikacji o rezultatach strategii. Dzięki niemu możliwa jest ocena ekonomicznych skutków wdrażania strategii innowacji. Monitoring pozwala również na odpowiednie wykorzystanie dostępnych środków, które mają przybliżyć region do realizacji wyznaczonych w RIS3 WZ celów.

System monitoringu jest wdrażany, aby zapewnić odpowiedni poziom operacjonalizacji strategii. Opiera się on w głównej mierze na wiarygodnych danych, które w odpowiedni sposób należy mierzyć, interpretować i prezentować. W wyniku przeprowadzonego monitoringu dane powinny jasno wskazywać krótko- i długoterminowe efekty, mające wpływ na rozwój regionu. Dobrze zaplanowany i prowadzony system monitoringu pomaga zobrazować, jak strategia innowacji realnie wpływa na zmiany w regionie.

System monitorowania strategii został zbudowany na podstawie następujących założeń:

  • Należy monitorować wszystkie istotne elementy otoczenia działalności innowacyjnej w regionie, takie jak: instytucje naukowe oraz badawczo-rozwojowe, poziom edukacji, kapitał ludzki, atrakcyjność inwestycyjną regionu, działalność instytucji otoczenia biznesu oraz instrumenty wsparcia innowacyjności i przedsiębiorczości dostępne dla podmiotów z regionu, w tym szczególnie w ramach regionalnego programu operacyjnego.
  • Tam, gdzie jest to możliwe, monitoring powinien być prowadzony w odniesieniu do inteligentnych specjalizacji regionu.
  • W ramach monitorowania strategii powinien zostać uwzględniony także zewnętrzny wymiar terytorialny, w celu dokonania analiz porównawczych regionu z innymi regionami UE.
  • System powinien w pierwszej kolejności wykorzystywać dane dostępne w ramach statystyki publicznej, a jeśli nie będzie to wystarczające - dane pozyskiwane bezpośrednio od posiadających je instytucji. W przypadku braku danych lub ich niewystarczającej ilości, zakłada się możliwość zlecenia dedykowanych badań pierwotnych.
  • Systemowi należy zapewnić odpowiednią wykonalność instytucjonalną oraz organizacyjną.

 

W związku z krajowymi i unijnymi zasadami rozwoju i wspierania innowacyjności zachodzi potrzeba, by w ramach procesu przedsiębiorczego odkrywania, identyfikować nowe oraz oceniać i weryfikować istniejące inteligentne specjalizacje w regionie. Narzędzia i wskaźniki służące do identyfikowania nowych inteligentnych specjalizacji powinny być tożsame z narzędziami i wskaźnikami służącymi do ich późniejszego monitorowania i oceny.

System monitorowania składa się w głównej mierze z czterech komponentów:

Komponent horyzontalny

Służący do monitorowania realizacji czterech strategicznych celów horyzontalnych. Do każdego celu operacyjnego przyporządkowane zostały przynajmniej trzy wskaźniki monitorowania, pokrywające wszystkie jego istotne aspekty na poziomie strategicznym. W związku z tym, że wartości tego typu wskaźników zależą także od czynników, na które Region nie ma wpływu (np. koniunktura gospodarcza, sytuacja geopolityczna), ocena ich realizacji musi się odbywać w głównej mierze w drodze badań ewaluacyjnych. Wskaźniki występujące w tym komponencie zostaną - na ile będzie to możliwe - powiązane z inteligentnymi specjalizacjami po to, by dla każdej specjalizacji możliwa była ocena uwarunkowań ich rozwoju związanych z ich otoczeniem. Zakłada się, że większość danych potrzebnych do monitorowania tego komponentu będzie pochodziła ze statystyki publicznej, choć w niektórych przypadkach konieczne będą własne badania pierwotne.

Komponent specjalizacyjny

Jego zadaniem jest identyfikacja, weryfikacja i ocena inteligentnych specjalizacji Pomorza Zachodniego oraz monitorowanie ich rozwoju na poziomie strategicznym. W komponencie tym badanymi jednostkami będą aktualne i potencjalne inteligentne  specjalizacje regionu. Każda specjalizacja będzie w jednakowy sposób oceniana w trzech niezależnych kryteriach, tj.: kryterium gospodarczym, kryterium aktywności przedsiębiorstw oraz kryterium innowacyjności. Z uwagi na niemal całkowity brak dostępności potrzebnych danych na poziomie podklas PKD w zasobach Banku Danych Regionalnych GUS, całość danych potrzebnych do monitorowania w ramach tego komponentu jest pozyskiwana z Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie (dane podatkowe) oraz Urzędu Statystycznego w Szczecinie (dane z bazy REGON i Centrum Informatyki Statystycznej). Dane dotyczące aktywności przedsiębiorstw gromadzone są bezpośrednio przez Jednostkę Monitorującą. Szerszy opis tego komponentu znajduje się w dokumencie pn.: Inteligentne Specjalizacje Pomorza Zachodniego.

Komponent wdrożeniowy

Służy monitorowaniu wdrażania strategii za pomocą Programu Regionalnego Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego, tj.: najważniejszego narzędzia wsparcia będącego w dyspozycji Samorządu Województwa. Jego zasadniczym zadaniem jest odpowiedź na pytanie: „Czy, w jakim stopniu i w jaki sposób inteligentne specjalizacje Pomorza Zachodniego są wspierane w ramach programu regionalnego?”. System wskaźników w tym komponencie będzie ściśle zintegrowany ze wskaźnikami programowymi oraz finansowymi stosowanymi do monitorowania wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 na poziomie Priorytetów Inwestycyjnych w I Osi Priorytetowej, a po jego zakończeniu – Programu Regionalnego Fundusze Europejskie, dla Pomorza Zachodniego 2021-2027 na poziomie Celów Szczegółowych, należących do Celu Politycznego nr 1. Każdy z takich wskaźników będzie monitorowany osobno dla każdej inteligentnej specjalizacji, poprzez przypisanie kodu PKD do poszczególnego projektu. Na tej podstawie wyznaczane będą wskaźniki wtórne, ilustrujące udział, charakter i efektywność wsparcia każdej specjalizacji. Wartości wskaźników będą wyznaczane raz w roku, jako dodatkowy produkt, pochodzący z procesu tworzenia informacji kwartalnych RPO WZ 2014-2020 oraz ich odpowiednika w Programie Regionalnym Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego 2021-2027.

Ponadto, w ramach komponentu wdrożeniowego, przeprowadzane będą okresowe analizy i ewaluacje dotyczące realizacji celów horyzontalnych RIS3 WZ za pomocą wsparcia w ramach regionalnego programu operacyjnego a oraz innych krajowych i międzynarodowych instrumentów wsparcia.

Komponent benchmarkingowy

Benchmarking w wymiarze europejskim i krajowym umożliwi porównywanie działalności innowacyjnej i rozwoju specjalizacji Pomorza Zachodniego z innymi regionami UE w następujących układach terytorialnych na poziomie NUTS-2:

a) obszar Unii Europejskiej, gdzie zostaną wykorzystane wskaźniki gromadzone w ramach narzędzia Regional Innovation Scoreboard,

b) obszar Polski, obejmujący 16 województw.

Celem benchmarkingu jest wskazanie i analiza pozycji województwa na tle innych regionów z punktu widzenia rozwoju innowacyjności. Dane używane w tym komponencie pochodzą z BDL GUS oraz Eurostatu, tak więc dostępne są one na poziomie między innymi sekcji PKD, co oznacza że rezultaty otrzymane w tym komponencie nie będą w pełni porównywalne z komponentem specjalizacyjnym. W razie potrzeby należy przeprowadzić dodatkowe badanie ewaluacyjne.

Przedstawione powyżej zasady monitorowania mają charakter ramowy. Szczegółowy sposób monitorowania może się zmieniać w zależności od sytuacji gospodarczej oraz bieżącej dostępności danych. Będzie on podawany w szczegółowych raportach z monitorowania RIS3 WZ.

 

Podmioty odpowiedzialne za proces monitoringu

Jednostką nadzorującą proces monitoringu strategii innowacji jest Zarząd Województwa. Za przebieg procesu odpowiada Jednostka Monitorująca, funkcjonująca w strukturze Biura ds. Innowacyjności i Inteligentnych Specjalizacji Centrum Inicjatyw Gospodarczych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, wspierana przez Biuro ds. Rozwoju Regionalnego Wydziału Zarządzania Strategicznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego.

Taki sposób monitorowania jest gwarancją jego trwałości instytucjonalnej, a jednocześnie świadczy o zaangażowaniu Władz Województwa w rozwój innowacyjności. Ramowy zakres zadań Jednostki Monitorującej jest następujący:

a) pozyskiwanie i przetwarzanie danych ze źródeł publicznych (głównie BDL GUS),

b) pozyskiwanie i przetwarzanie danych od instytucji zewnętrznych (w tym Urzędu Statystycznego w Szczecinie, Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie, NCBiR) na podstawie zawartych porozumień oraz ciągłej współpracy z nimi,

c) współorganizacja badań pierwotnych w przypadku braku możliwości pozyskania potrzebnych danych w inny sposób,

d) przeprowadzanie - w oparciu o wyniki monitorowania RIS3 WZ - badań ewaluacyjnych oraz raportów okresowych, na podstawie których formułowane będą rekomendacje dotyczące ewentualnej aktualizacji wykazu inteligentnych specjalizacji Pomorza Zachodniego oraz zasad wsparcia innowacji w regionie,

e) dostosowywanie systemu monitorowania RIS3 WZ do pojawiających się nowych potrzeb i możliwości, w tym modyfikacja układu wskaźników oraz pozyskiwanie nowych źródeł danych.

Do zadań Biura ds. Innowacyjności i Inteligentnych Specjalizacji należy, w głównej mierze, koordynowanie procesu wyznaczania i zarządzania inteligentnymi specjalizacjami w województwie, realizacja działań służących aktualizacji, wdrażaniu oraz operacjonalizacji regionalnej strategii innowacji województwa zachodniopomorskiego, wykonywanie zadań przypisanych do Jednostki Monitorującej regionalną strategię innowacji oraz dostosowywanie systemu monitorowania strategii innowacji do pojawiających się nowych potrzeb i możliwości, w tym modyfikacja układu wskaźników oraz pozyskiwanie nowych źródeł danych.

Zadanie Biura ds. Rozwoju Regionalnego, dotyczące diagnozowania stanu rozwoju województwa, oparte są o gromadzone i przetwarzane dane statystyczne, informacje przekazywane przez jednostki samorządu terytorialnego i inne podmioty życia społecznego i gospodarczego. Do zadań Jednostki Monitorującej RIS3 WZ należy realizacja badań i analiz w ramach wdrażania strategii oraz przeprowadzanie badań ewaluacyjnych oraz raportów okresowych, na podstawie których formułowane będą rekomendacje dotyczące ewentualnej aktualizacji wykazu inteligentnych specjalizacji Pomorza Zachodniego oraz zasad wsparcia innowacji w regionie.

Ponadto powyższe jednostki będą wspierane przez zespoły doradcze/eksperckie:

  1. Zachodniopomorski Zespół ds. Innowacyjności
  2. Forum Innowacji Pomorza Zachodniego

Zachodniopomorski Zespół ds. Innowacyjności

Zespół to grupa robocza skupiająca przedstawicieli zachodniopomorskich uczelni, instytucji otoczenia biznesu, w tym klastrów oraz przedsiębiorców. Aktywnie angażuje się on w działania związane z aktualizacją strategii. Dzięki zaangażowaniu reprezentantów różnorodnych środowisk, Samorząd Województwa ma możliwość poznania potrzeb wszystkich zainteresowanych stron. Uzyskane w ten sposób informacje są podstawą do zaprojektowania skuteczniejszych i bardziej dopasowanych narzędzi wsparcia.

Forum Innowacji Pomorza Zachodniego

Pełni rolę platformy współpracy dla poszukiwania pomysłów i rozwiązań, które na poziomie praktyki będą sprzyjały codziennym kontaktom biznesu oraz instytucji otoczenia biznesu ze światem nauki oraz promowały wśród przedsiębiorców innowacyjność i chęć korzystania z zasobów intelektualnych regionu. Dzięki zapewnieniu możliwości wymiany doświadczeń i prowadzenia dyskusji oraz stworzeniu warunków dla wypracowywania konsensusu wśród partnerów skupionych w Forum, jego działalność przyczyni się do zwiększenia efektywności wdrażania RIS3 WZ oraz poziomu jej upowszechnienia w społeczeństwie.

 

Źródła danych

Pomorze Zachodnie wykorzystuje zarówno dane zewnętrzne, pochodzące głównie ze statystyki publicznej, jak i wewnętrzne, zbierane bezpośrednio od interesariuszy.

Jednostka Monitorująca planuje w ramach swoich zadań, realizację działania pn.: Obserwatorium Regionalne. Zlecane w nim będą badania i analizy, wykorzystane następnie do oceny i monitorowania sytuacji społeczno-gospodarczej w regionie oraz określania priorytetów rozwoju regionalnego. Pozyskane dane będą kluczowe dla odkrywania nowych innowacyjnych podsektorów regionalnej gospodarki, oceny ich potencjału oraz wspierania rozwoju. W zakresie działań Obserwatorium zakłada się również opracowanie regionalnego planu rekomendowanych, interdyscyplinarnych badań w dziedzinach uznanych za inteligentne specjalizacje regionu. Stworzona zostanie również baza informacyjna na temat obecnej i przyszłej infrastruktury naukowo-badawczej, zinwentaryzowanej pod kątem jej wykorzystania do prowadzenia badań na rzecz rozwoju inteligentnych specjalizacji. Szeroki zakres analiz pozwoli na określenie pożądanych kierunków prowadzenia prac naukowo-badawczych na Pomorzu Zachodnim, a jednocześnie wskaże które rozwiązania, czy też technologie mogą znaleźć zastosowanie w gospodarce regionu. Ponadto dokonana zostanie weryfikacja i ocena istniejących inteligentnych specjalizacji, jak również prowadzony będzie proces poszukiwania nowych specjalizacji, co pozwoli na określenie stanu i potrzeb regionu w zakresie innowacyjności.

Proces monitoringu zakłada również systematyczne śledzenie rankingów, rejestrów, patentów, mediów i innych dostępnych danych w kontekście innowacyjności.

Zlecane badania i analizy pozwolą ocenić stan wdrażania strategii, zidentyfikują problemy w osiąganiu założonych celów i ich przyczyny. Pomogą nakreślić działania, które należy podjąć, aby zwiększyć możliwość osiągnięcia celów i / lub korekty wskaźników.

W monitorowaniu inteligentnych specjalizacji regionu, oprócz statystyki publicznej (danych ogólnodostępnych i zamawianych), wykorzystane będą również badania regionalne, które pozwolą dostarczyć informacji jakościowych do okresowego monitoringu. Proponowany zakres zagadnień jest tak sprofilowany, by mógł być pomocny w efektywniejszym działaniu instytucji otoczenia biznesu oraz instytucji publicznych na rzecz wzmacniania specjalizacji. Badanie na poziomie regionalnym powinno być przedłużeniem badania potencjału innowacyjnego i rozwojowego przedsiębiorstw funkcjonujących w obszarze inteligentnych specjalizacji województwa – w ograniczonej formie, koncentrującej się na wybranych kwestiach jakościowych (ilościowych dostarczą wcześniej opisane elementy monitoringu, które w ramach opisywanego badania regionalnego powinny być zestawione). W raporcie z badania regionalnego przedstawione powinny być informacje dla każdej specjalizacji, a badanymi podmiotami powinny być przedsiębiorstwa, instytucje naukowe oraz otoczenia biznesu.

Uzupełnieniem i kontynuacją procesu monitorowania RIS3 WZ będą badania ewaluacyjne, których przedmiotem - oprócz przykładów wskazanych wcześniej - będzie m.in. ocena wpływu RIS3 WZ na gospodarkę regionu, ocena efektywności instrumentów wsparcia innowacji zarządzanych przez Samorząd Województwa oraz np. badanie miejsca inteligentnych specjalizacji regionu w globalnym łańcuchu wartości lub też ocena możliwości wykorzystania związków terytorialnych, w których uczestniczy Województwo dla rozwoju innowacyjności i inteligentnych specjalizacji. W badaniach tych zostaną wykorzystane wyniki pochodzące z poszczególnych komponentów systemu.

 

Platforma udostępnianych danych

Po etapie zbierania danych i ich interpretacji następuje nie mniej ważny proces ich prezentowania. W Województwie Zachodniopomorskim służy temu platforma pn.: eRegion. Jej głównym celem jest optymalizacja zarządzania strategiczną wiedzą i informacją, gromadzoną przez poszczególne komórki organizacyjne urzędu, w ramach opracowywania, wdrażania i monitorowania polityk rozwojowych. Na portalu zamieszczone są informacje m.in. o strategii rozwoju województwa, politykach sektorowych, sektorowych programach działań i dokumentach kierunkowych oraz dokumentach strategicznych ponadregionalnych i krajowych. Ponadto eRegion zawiera informacje o jednostkach samorządu terytorialnego oraz ich partnerstwach, realizowanych w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych i Kontraktów Samorządowych.

Serwis stanowi nowoczesne, interaktywne narzędzie monitoringu rozwoju województwa. Jego podstawowym zadaniem jest udostępnianie danych liczbowych i analiz, umożliwiających ocenę poziomu rozwoju województwa zachodniopomorskiego oraz poszczególnych powiatów i gmin, a także odniesienie obserwowanych wyników do sytuacji pozostałych regionów.

Poszczególne aspekty rozwoju regionu przyporządkowane są następującym obszarom monitorowania: demografia, gospodarka, gospodarka komunalna, gospodarka morska, innowacyjność, spójność społeczna, kultura, leśnictwo, mieszkalnictwo, nauka, rynek pracy, edukacja, energetyka, polityka przestrzenna, społeczeństwo obywatelskie, ochrona zdrowia, rolnictwo, samorząd, społeczeństwo informacyjne, stan i ochrona środowiska, transport i turystyka.

W każdym z obszarów, prezentowanych na podstronach portalu, można znaleźć obszerne analizy, raporty, dane liczbowe i odnośniki do ważnych dokumentów zewnętrznych. Dużą zaletą portalu jest możliwość interaktywnego zestawiania wybranych danych w formie tabel oraz zróżnicowanych wykresów i map, na poziomie powiatów, gmin i regionów. Dostępne są informacje o inteligentnych specjalizacjach, założeniach do procesu ich identyfikacji, a także procesie przedsiębiorczego odkrywania. Dane statystyczne umieszczone na portalu pochodzą głównie z baz danych i publikacji statystki publicznej oraz badań i analiz wydziałów odpowiedzialnych za dany obszar analityczny.

Gromadzone w eRegionie opracowania i informacje, stanowią element ciągłej diagnozy procesów rozwojowych, zachodzących na Pomorzu Zachodnim, która jest podstawą do ewentualnego modyfikowania określonych w politykach rozwojowych priorytetów i kierunków działań Zarządu Województwa.

 

Wskaźniki monitorowania

Monitoring będzie prowadzony głównie w oparciu o wskaźniki pochodzące z Banku Danych Lokalnych (BDL) GUS, z uwagi na ich dostępność, rzetelność, cykliczność oraz porównywalność w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej.

 

Cel 1: Rozwój społeczeństwa innowacyjnego

1.1 Edukacja w zakresie innowacji

  • Odsetek mieszkańców posiadających wyższe wykształcenie
  • Osoby dorosłe uczestniczące w kształceniu lub szkoleniu w wieku 25-64 lata
  • Patenty i wynalazki zgłoszone przez osoby fizyczne/liczba ludności.

1.2 Zwiększanie kompetencji cyfrowych oraz rozbudowa infrastruktury teleinformatycznej

  • Odsetek gospodarstw domowych posiadających urządzenie z dostępem do Internetu
  • Odsetek osób posiadających ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe

Odsetek studentów kształcących się na kierunkach z grupy technologie

1.3 Rozwój kapitału ludzkiego na rzecz kształtowania gospodarki przyszłości

  • Odsetek studiujących na kierunkach technicznych i przyrodniczych – studenci ogółem
  • Odsetek studiujących na kierunkach z zakresu biznesu i administracji
  • Udział personelu wewnętrznego B+R w ludności aktywnej zawodowo
  • Zatrudnienie w sektorze technologii przemysłowych i usług wiedzo-chłonnych

 

Cel 2: Podniesienie poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw

2.1 Budowa systemu wspierania innowacyjności

2.2 Wsparcie prac B+R ze szczególnym uwzględnieniem inteligentnych specjalizacji

2.3 Wdrażanie nowoczesnych, w tym ekologicznych rozwiązań w przedsiębiorstwach

  • Odsetek przedsiębiorstw posiadających własną stronę internetową
  • Odsetek przedsiębiorstw otrzymujących zamówienia poprzez sieci komputerowe
  • Emisja zanieczyszczeń gazowych ogółem
  • Odsetek przedsiębiorstw zapewniających swoim pracownikom szkolenia podnoszące umiejętności z zakresu ICT

 

Cel 3: Wzmacnianie roli nauki w budowaniu innowacyjnej gospodarki

3.1 Podniesienie potencjału naukowo-badawczego regionu

  • Personel B+R: Badacze na 1000 osób aktywnych zawodowo
  • Nakłady wewnętrzne sektora publicznego B+R w stosunku do PKB w województwie
  • Nakłady wewnętrzne na działalność B+R w sektorze szkolnictwa wyższego

3.2 Aktywizacja współpracy nauki z biznesem m.in. w zakresie prac B+R

  • Liczba podmiotów, które posiadają aparaturę badawczą
  • Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną
  • Przedsiębiorstwa innowacyjne wg rodzajów wprowadzonych innowacji

3.3 Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb gospodarki przyszłości

  • Słuchacze studiów podyplomowych i uczestnicy studiów doktoranckich na 1000 mieszkańców
  • Studenci uczelni na 10 tys. ludności w wieku 19-24 lata
  • Studenci uczelni w dziedzinach nauki i techniki[1]
  • Absolwenci zasadniczych szkół zawodowych oraz techników w ogólnej liczbie absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych

 

Cel 4: Kształtowanie otoczenia instytucjonalnego przyjaznego innowacjom

4.1 Rozwój nowoczesnych instytucji publicznych

  • Odsetek jednostek administracji publicznej, które wspierały rozwój umiejętności cyfrowych wśród obywateli
  • Odsetek jednostek administracji publicznej posiadających politykę lub strategię udostępniania otwartych danych publicznych
  • Odsetek jednostek administracji publicznej korzystających z usług przetwarzania w chmurze obliczeniowej

4.2 Intensyfikacja wykorzystania różnorodnych metod finansowania innowacji i prac B+R

  • Nakłady inwestycyjne na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach
  • Liczba przedsiębiorstw wspartych w ramach FEdPZ[2]
  • Liczba realizowanych projektów B+R w ramach FEdPZ

4.3 Doskonalenie Procesu Przedsiębiorczego Odkrywania

  • Liczba spotkań w ramach forum innowacji
  • Wartość podpisanych umów na projekty wpisujące się w IS
  • Liczba przedsiębiorstw/jednostek naukowych/organizacji otrzymująca wsparcie
    na projekty wpisujące się w IS
 

[1] Nauki przyrodnicze, matematyka, statystyka; Technologie teleinformacyjne; Nauki techniczne (technika, przemysł, budownictwo)

[2] Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego 2021-2027